Conshel Generau d'Aran i altres (Lleida), 1999
Montanhes areneses
Aqueres montanhes,
que tan nautes son,
m'empèishen de véder
mèns amors a on son.
Montanhes araneses,
a on es pastors
es hònts regalades
tròben, e jordons.
Montanhes coronades
tot er an de nhèu,
tan nautes e bères
que vos pune eth cèu.
Montanhes araneses,
pientades de rius,
de totes grandeses
vos adorne Diu.
Nòsti amors veiguéretz
com rosèr florit;
volem com es pares,
guardant-vos, morir.
Cançon dera Garona
Medalha de bronze
enes Jòcs Floraus dera "Scolo deras Pirenéos"
a Bolonha en 1913
En Plan de Beret neishuda
Tot-a-fèt jo sò aranesa,
Mès despús me hèsqui francesa
Perque en França voi morir.
Tamb ma germana Noguèra
Neishérem en bessoada,
E en tot hèrmos ua abraçada,
Ara aurelha li diguí:
"Garona per Aran
bramant:
Noguèra per Alós
Tot doç..."
Mentres era va tà Espanha,
Jo tara aranesa tèrra,
E per ua dreta sèrra
M'è metut a campular.
Pèrgui es mies trendes fòrces
Per aquera gran baishada,
E, croishida e desmaiada,
En planèr posqui arribar.
Ath pè de Tredòs i tròbi
Es rieus d'Aiguamòg e Ruda
E aquieu ma fòrça perduda
A recuperar è tornat:
Perque eri se compadissen
De ma dorieua praubesa,
E eth sòn nòm e sa riquesa
Per mòina m'an regalat.
E tot en un còp me torni
Fresca, fòrta e arroganta;
E en veir-me riquesa tanta
Brami fòrt com un leon.
Dera Val d'Aran me cali
Pera polida ribèra,
Qu'ei era mès guapa cunhèra
Qu'an es rieus de tot eth mon.
E bramant enjós seguisqui
E tot Pujòlo atrauèssi:
Mentres pan e flors i vèssi,
Es sòns pòbles posqui veir:
Cinc pòbles, que rica plana
Son dera aranesa istòria,
Escrita damb hum de glòria
Que lutz tant com un solei
De Salardú ara vila
Saludi tamb alegria,
E li hèsqui ua cortesia
Ath Sant Crist gloriós.
En brembar-me de sa istòria,
D'alabança imnes li canti;
E mentres qu'atau l'avanti,
Tot bramant me'n vau enjós.
Passi peth dejós de Gessa
E m'en baishi cap a Arties;
Aquieu tròbi ath Valarties
Que me da tot sòn cabau.
Tamb era riquesa mia
Feliç hèsqui aquera tèrra
E as pòbles de dreta e quèrra;
E tà Vielha lèu me'n vau.
En tot qu'es pès lequi a Vielha
E li hèsqui ua cortesia,
Alugat de gelosia
Veigui eth rieu Nere baishar:
En veir que ven a encitar-me,
Lo demori jo, enfadada,
Me lo empassi en ua glopada...
D'eth, mai mès se'n parlarà.
Alavetz enjós seguisqui,
Mès deprèssa e mès contenta;
En veir-me grana e valenta,
Un shinhau mès vau cridant.
Pes prats dera dreta e quèrra
Tot semiar-i era alegria,
Saludi a Santa Maria
E ath convent de Mijaran.
E quan entri en Marcatosa
Un shinhau eth pas retardi
En tot qu'es sòns pòbles guardi
Tròbi ath rieu de Salient.
En veir-lo tan fresc, tan guapo,
Jo lo rebi enes mès braci;
Eth sòn dòt polit amassi,
Qu'eth m'entregue ben content.
En veir-me tan rica e grana
Vau bramant, mès orgolhosa,
En gésser de Marcatosa
Tròbi ath rieu de Varradòs.
Eth me vò per companhèra,
En veir era mia guapesa,
E m'entregue sa riquesa...
E jo me hèsqui grana un tròç.
Tròbi ath Juèu ath pè d'Es Bòrdes
Que ven dera Maladeta:
Tamb ua rica cuelheta
Dera que me'n hè un cadò.
Alavetz, endeuant tiri,
Des Quate-Lòcs entàs pòbles:
Les saludi com a nòbles
E lèu, en Pònt de Rei sò.
Quan eth Pònt de Rei trauèssi
Qu'en sò de desesperada,
En vedé-me desterrada
Dera mia nacion!...
Mès de còp me reviscòli,
Recupèri era alegria
E me tròbi en casa mia
En sénter a parlar en gascon.
Quan parlar ara gent enteni,
Tot eth mèn amor les dongui,
E contenta entre eri estongui,
E les comenci a parlar:
— "Gascons de França e d'Espanha,
Visque era lengua gascona!
Mentres jo serè Garona,
Eth gascon non morirà!
"Adaiguant-lo cada dia,
Tamb era mia riquesa,
Era flaira montanhesa
Tostemp li encomanarè.
Se bèth pòble se desbrembe
Dera lengua des pairs-sénhers,
Jo, tamb bones entresenhes
En camin lo tornarè."
Quan veigui qu'aquera tèrra
Pòc a pòc se hè mès plasenta,
La seguisqui mès contenta
E me'n vau enjós, enjós.
Tamb era sang des montanhes
Que peth camin arremassi,
Era tèrra per a on passi
L'amplisqui de pan e flors.
Seguisqui tota era França
Tà trèir-li totes es penes
Tamb era sang des mèns venes,
Tà hèr-ne un uart ric e polit.
Se bèth còp, en mèn viatge,
Un shinhau eth pas retardi
E es mies peades guardi,
Veigui un Paradís florit.
Quan ath pè deth mar arribi
Un moment quedi arturada;
E passegi ua uelhada
Pes pòbles que jo criè.
En veir que riquesa, vida
Les è dat, era alegria
Tamb era riquesa mia
Les dongui eth conselh darrèr:
" Eth parlar que jo vos dèishi,
Com ua pèrla, sauvatz-lo,
Com un bèth jardin, sauclatz-lo...
Non cambietz!.. Tostemp gascons!"
E tranquilla de consciéncia
Satisfèta e gloriosa
De ma vida profitosa,
En camin lo tornarè.
"Garona per Aran
Bramant,
Noguèra per Alós
Tot doç"
Beret
Ei tens du; è calme; èi blû et cèu,
Dancen vielhs bergés, guarnits de braçalet
De brunce è que lûden ena clara nèt,
Quan era lûa enlûmene era nauta nhèu
Et tens èi força mes caud, duç è bèt,
Des tèrres baches è miejes sen va et gèu,
Cuntentán as vielhs publants det Pirinèu
Que dam peires marquen et son pas per Beret
Martchen è demuren dam es sûes uelhes,
Canten è dancen es sûes alegries è plus
Tranquitles, sense afrunta dûres plejes;
De dûrs caçaires vengûdi duci pastús.
Et tens le marque et sulei è 's estrelhes
D'aguesti prûmés Aranesi è Gascús.
Eth sartre de Montcorbau
— Doardo, e qué penses hèr? Mo'n calerie anar! Qué arromes?
— Obe, romar.
— Per tot t'empuntes, quini relòtges! Portant non i a cap arrominguèra. O milhor senon aué non sai cap se series bon tà deshèi-te'n.
— Mès, caratz hemna de Diu. Jo non haria cap com eth sartre de Montcorbau.
— Deuie èster eth dia dera Mare de Diu des Dessemparats...
— Obe, non auia cap begut, s'ei aquerò ce que vòs díder. Ja t'ac vau a condar... Baishaue de nets, enventit peth carrèr de Mon. Tot d'un còp l'agarren pera giqueta ar òme mòrt de pòur que non gosèc ne mòi-se ne virà-se entà veir que i auie ath darrèr. Aquiu estèc tota era net. Ena maitiada ara trincada deth dia se vire tot doçament e veiguec que s'auie agarrat en ua arrominguèra. Tot decidit se trè es estalhans dera pòcha e talhe era branca e ditz: Autant que n'auria hèt s'aguesse estat un òme!
— Aqueth plan que n'ère de valent!
— Tu dilhèu encara i series...
— Cara-te aumens, non desparles. Aué les as cap a jo. Bèn ane-mo'n, ane-mo'n, me'n vos deth peu.
Oc, da-te aire.
A'ra peira det passeig
Péira der Huspitau
der aute custat det port
Antes eres cara at Sur,
ara t'an metút cara at Nord.
At chuns det passeig quilhada,
tut jûst entenes at Nere
que te porte tustem memóries
dera cunhéra dishada.
Eres cuchada en Salenques,
e en tut guárdate des aires,
cum un shinhau endurmida,
escutaues es sos aigues.
Enta damus aigua pura,
era esquía t'an uradat,
Aigua que mus regales cuntenta,
perque de Humu a bashat.
Dam er escüt de Viella,
era testa t'an curunat
e atau de net e de día,
de guardia cum ûn suldat.
Perquè tustem ès banhada,
se pensen que as plurat,
Mès sun lèrmes de cuntenta,
perque da aigua at que a sed
ei de Dieu, et gran manat.
Mieiaran
E aguesti pirinencs è vielhs gascús
Entren en Iberia pera Val d'Aran
Garuna ensûs, as sûes ramades amián,
Aguesti caçaires devengûdi pastús.
At cant det huèc dam er hurment se hèn et pan
En tut cultivá aguest bét jardín de flus,
Tíe cunde es ramades de uelhes è mutús,
Parlán des sos ahès en Mieiaran.
Ena Peira, et més impurtant des hites.
Aguest loc et centre dera Val èi,
Aun hèn es sûes hèstes è rites
En tut cunfundi-se dam et son crèi,
Aun enterren es sos morts as sos mites
Et huèc, era tèrra, er aigua,... è't sulei.